Прашањето за воведување на најстроги рестрикции како карантин и полициски час постојано се наметнува и се дискутира во јавноста – треба ли владата да ги затвори баровите и рестораните? Треба ли училиштата да се затворат и сите деца да следат настава онлајн? Искуствата на другите земји покажаа дека државите најтешко погодени од првиот бран ги донесоа овие одлуки премногу доцна. Оние што се најтешко погодени од вториот бран, ја повторија нивната грешкa. Во однос на она што најмногу ги загрижува носителите на политики, економскиот аспект на воведување полициски час, сепак искуствата на некои земји што воведоа најстроги рестрикции на движење на граѓаните навреме, како на пример Кина, сведочат дека штетите за економиите на краток рок можеби се големи, но со таков пристап на запирање на трансмисијата на вирусот, всушност избегнаа длабока рецесија во која паднаа повеќето други држави. Кинеската економија се намали за 6,8% во првиот квартал, но порасна за 3,2% во вториот квартал и 4,9% од јули до септември. Македонските здравствени власти засега остануваат на ставот дека полициски час во оваа фаза не е потребен, туку ќе се обидат со други рестрикции како ограничено групирање и задолжително носење на маски па дури и на отворено, но не и во барови и ресторани, да го намалат ширењето на вирусот. Економистите се децидни дека ако сакаме економијата да закрепне побрзо, мора прво да го ставиме вирусот под контрола. Оттаму, секоја одложена одлука е всушност поголема штета, и за здравјето на граѓаните и за економијата.

Македонските здравствени власти засега остануваат на ставот дека полициски час во оваа фаза не е потребен, туку ќе се обидат со други рестрикции како ограничено групирање и задолжително носење на маски па дури и на отворено, но не и во барови и ресторани, да го намалат ширењето на вирусот.

Вториот бран на пандемијата со коронавирус веќе личи на цунами а тоа ги натера некои од најразвиените земји во Европа со многу поквалитетни здравствени услуги да ги жртвуваат економиите привремено и со нов локдаун да го спречат ширењето на заразата. Прашањето за воведување на најстроги рестрикции како карантин и полициски час постојано се наметнува и се дискутира во јавноста –  треба ли владата да ги затвори баровите и рестораните? Треба ли училиштата да се затворат и сите деца да следат настава онлајн?

Искуствата на другите земји покажаа дека државите најтешко погодени од првиот бран ги донесоа овие одлуки премногу доцна. Оние што се најтешко погодени од вториот бран, ја повторија нивната грешка, постапувајќи дури откако ќе останат без други опции, бидејќи локалните болници се пренатрупани и дневните смртни случаи поставуваат рекорди.

Македонските здравствени власти засега остануваат на ставот дека полициски час во оваа фаза не е потребен, туку ќе се обидат со други рестрикции како ограничено групирање и задолжително носење на маски па дури и на отворено, но не и во барови и ресторани, да го намалат ширењето на вирусот.

Германија, на пример, веќе објави дека од понеделник воведува делумен локдаун со целосно затворање на ресторани, барови, фитнес центри, до крајот на ноември прифаќајќи ја цената на чинење од седум до 10 милијарди евра. Но министерот за финансии истакна дека сите погодени бизниси од овие мерки ќе добијат државна помош и до 75% од приходите остварени истиот месец лани.

Некои земји што воведоа најстроги рестрикции на движење на граѓаните навреме, како на пример Кина, исто така сведочат дека штетите за економиите на краток рок можеби се големи, но со таков пристап на запирање на трансмисијата на вирусот, всушност избегнаа длабока рецесија во која паднаа повеќето други држави.

Па така кинеската економија се намали за 6,8% во првиот квартал, но порасна за 3,2% во вториот квартал и 4,9% од јули до септември.

Економистите се децидни дека ако сакаме економијата да закрепне побрзо, мора прво да го ставиме вирусот под контрола. Секоја одложена одлука е всушност поголема штета, и за здравјето на граѓаните и за економијата. 

Слаб рестарт после првиот локдаун

Речиси сите земји погодени од пандемијата излегоа со огромни стимулативни пакети за поддршка на економиите. Во Велика Британија, конзервативната влада на Борис Џонсон го отфрли штедењето како концепт за консолидирање на јавните финансии и наместо тоа, планира да се задолжи вкупно 350 милијарди фунти до крајот на годинава, што е 17% од БДП на земјата и највисоко ниво во услови на мир во последните 300 години.

Најновите макроекономски податоци покажуваат дека македонската економија е сериозно ранета и многу слабо закрепнува после првиот силен удар предизвикан од острите рестрикции.

Индустриското производство, во текот на летото се намали за 9,3% во јули и август, што е само ублажување на падот од 25,2% регистриран во вториот квартал за времетраењето на полицискиот час.

Во септември, пак, намалувањето на индустриското производство е сведено на 4,1% споредено со истиот месец лани. Па така, од почетокот на годината заклучно со деветтиот месец, индустријата произвела за 12,1% помала вредност отколку лани.

Падот во производството на капитални добра, што беше сериозно изразен во вториот квартал кога достигна 47,1%, во текот на летните месеци јули и август се намали за 15% на годишно ниво, а дополнително опадна и продажбата на мало за 10,8% исто така во летниот период.

Се’ уште нема податоци за движењето на бруто домашниот производ во третиот квартал, но статистиката покажа дека падот во вториот бил огромен. Во апсолутен износ, пандемијата со коронавирусот направи штета од 320 милиони евра за само три месеци, односно толку е помала вредноста на сите производи и услуги создадени во вториот квартал годинава споредено со истиот период лани. Како што објави Државниот завод за статистика, домашната економија забележа огромен пад на БДП од 12,7% на годишно ниво, како последица на таканаречениот локдаун, не само во земјава, туку и во најголем број земји во светот и Европа, особено оние што се наши најголеми трговски партнери.

Властите досега донесоа четири пакети стимулативни мерки што требаше да ѝ помогнат на економијата да ја надмине корона – кризата, но слабите резултати веројатно се последица и на слабата реализација на некои мерки.

Ако првите три пакети мерки беа проценети на околу 500 милиони евра, според последните податоци што ги добивме од Министерството за финансии кон крајот на летото, реализацијата беше само третина од планираното, односно 165 милиони евра. Тоа е околу 1,5% од македонскиот БДП и е прилично симболична поддршка на економијата ако се спореди со други земји во Европа, каде стимулативните пакети надминуваат и 10% од БДП.

Четвртиот пакет мерки, проценет на 470 милиони евра, се уште не почнал ниту да се реализира чекајќи ги пратениците да го усвојат ребалансот на буџетот.

А токму зголемената поддршка со буџетски пари е препорака и на сите меѓународни финансиски институции.

ММФ и Светска банка апелираат земји да се охрабрат, да се задолжат и да трошат и тоа да биде главната муниција во борбата со пандемијата. Кармен Рајнхарт, еминентен економски историчар, а сега главен економист во Светска банка, препорача земјите да позајмуваат многу повеќе за време на пандемијата. „Додека болеста беснее, што друго ќе правите?“, прашува таа. „Прво се грижите да ја добиете војната, а потоа ќе барате начин како да платите за тоа“, истакна таа.

Тоа е сосема нова мантра од онаа што ја сугерираше токму самиот ММФ поучен од глобалната финансиска криза дека „многу земји се соочуваат со големи потреби за намалување на трошењата“, но сега им порачува на сите земји што имаат пристап до финансиски пазари да се задолжуваат и да трошат за да се сочуваат работните места. Во мирнодопски услови ова би делувало како прилично неприфатливо сценарио, меѓутоа, во 2020 година, пандемијата може да ја обезбеди токму оваа ситуација – да биде оправдување за еднократно зголемување на дефицитите, меѓутоа, не и алиби за непродуктивни трошоци, туку единствено како поддршка на здравствениот систем да се избори со вирусот, и на компаниите и граѓаните да ги преживеат рестрикциите.

Речиси сите земји погодени од пандемијата излегоа со огромни стимулативни пакети за поддршка на економиите. Во Велика Британија, конзервативната влада на Борис Џонсон го отфрли штедењето како концепт за консолидирање на јавните финансии и наместо тоа, планира да се задолжи вкупно 350 милијарди фунти до крајот на годинава, што е 17% од БДП на земјата и највисоко ниво во услови на мир во последните 300 години.

Дури и Германија, која што важеше за бастион на фискална исправност, министерот за економија Питер Алтмаер истакна дека земјата воведува „најголема стимулативна програма на сите времиња“ како одговор на коронавирусот.

Процените за движењето на економијата годинава, неколку пати се ревидираа, и од првично планираниот раст од 3,5%, сега се очекува падот да достигне и до 5,4% според ММФ. Тоа е надолна ревизија за речиси 9 процентни поени, што во апсолутен износ значи дека штетата од корона – кризата врз БДП, се проценува да надмине една милијарда евра.

Државната каса обезбедена

Податоците за полнењето на државната каса од јануари до септември годинава покажуваат дека буџетот се реализира како што е планирано со ребалансот. Заклучно со септември, приходите во буџетот изнесуваат 2,2 милијарди евра што е речиси 70% од планот. Во исто време, потрошени се околу 2,8 милијарди евра што исто така е 70% од планираното, а со тоа создаден е буџетски дефицит од 583 милиони евра.

Најновите макроекономски податоци покажуваат дека македонската економија е сериозно ранета и многу слабо закрепнува после првиот силен удар предизвикан од острите рестрикции. Индустриското производство, во текот на летото се намали за 9,3% во јули и август, што е само ублажување на падот од 25,2% регистриран во вториот квартал за времетраењето на полицискиот час. Во септември, пак, намалувањето на индустриското производство е сведено на 4,1% споредено со истиот месец лани. Па така, од почетокот на годината заклучно со деветтиот месец, индустријата произвела за 12,1% помала вредност отколку лани.

Според последните податоци од вториот ребаланс којшто се уште е во собраниска процедура, минусот во државната каса до крајот на годината ќе достигне околу 920 милиони евра, што е 8,5% од БДП.

Но, властите во првата половина од годината веќе се задолжија со издавање на еврообврзница од 700 милиони евра, а освен со одредени задолжувања и грантови од концесионалните кредитори, мал дел од дефицитот ќе се надополни и со домашно задолжување.

Но, големото задолжување на крајот на мај, го зголеми јавниот долг над она што во нормални услови се сметаше за црвена линија и ја надмина границата од 60% од БДП што е всушност мастришки критериум.

Овој податок ја испровоцира опозицијата да ги критикува властите за задолжувањата годинава со образложение дека потрошените пари не ги дале очекуваните ефекти.

Министерот за финансии, Фатмир Бесими, пак, на општата расправа за ребалансот на собраниската Комисија за финансирање и буџет истакна дека пандемијата предизвикана од Ковид-19 доведе до најголемата економска криза што се случила од Големата депресија наваму, поголема и од Светската економска криза од 2009 година, и затоа кај сите земји во светот се проширува дефицитот за да се поттикне економската активност, додека проекциите за економските резултати се негативни.  

Министерот за финансии посочи дека во однос на економскиот раст за првите два квартала резултатот на земјава е -6,4%. Во регионот, Грција има пад од -8,5%, Словенија од -7,9%, Хрватска од -7,8%, Албанија од -6,3%, Бугарија од -4,2%, додека ако се земат предвид и европските земји падот на БДП во првото полугодие во Европската Унија изнесува – 6,4%, додека во Германија е -6,5%, во Хрватска -7,8%, во Словенија -7,9%, во Белгија -8,5%, во Австрија -8,9%, во Италија и Франција -12,1%, во Велика Британија -12,3% согласно Евростат.

Во однос на буџетскиот дефицит, Бесими рече дека е проширен кај најголем број од светските економии со цел да се финансираат здравствените и економските мерки за надминување на оваа криза. Како примери ги посочи Норвешка, земја којашто традиционално има висок буџетски суфицит, просечно од над 7,6% од БДП  во последните 10 години, годинава проектира буџетски дефицит. И земјите во регионот проектираат високи буџетски дефицит: Црна Гора 10,4% од БДП, Албанија 8,4%, Србија 8,1%, Хрватска 8,1%, Косово 7%.

https://kapital.mk/цената-на-нов-локдаун-за-економијата/

Извор: capital.mk – 30.10.2020